درس نهم: اصلاح گفتار

بسم الله الرحمن الرحيم

لاحول ولا قوه الابالله العلي العظيم

درس نهم                                                                                      اصلاح گفتار 

                                                       
قال الله العظيم في کتابه :

«يَأيّهَا الّذِينَ ءَامَنُوا اتّقُوا الله وَقُولُوا قَولاً سَديداً يُصلِح لَکُم اَعمالَکُم وَيَغفِرلَکُم ذُ نُوبَکُم وَ مَن يُطِـعِ الله وَ رَسُولَهُ فَقَد فَازَ فَوزاً عَظيماً» [1]

« اي مؤمنين خدا را در نظرداشته باشيد و سنجيده سخن گوييد. سخني را که متين و استوار است برزبان آريد و غرض شما از سخن گفتن بيان حق باشد ، تا خدا کارهاي شما را اصلاح کند و گناهانتان را بيامرزد کسي که خدا ورسول اورا فرمانبردار باشد به رستگاري بزرگي رسيده است .»

علماي اخلاق اهميت زيادي براي اصلاح زبان قائل هستند و اصلاح آن را نشانه کمال روح و تقويت فضايل وملکات برجسته اخلاقي مي دانند اهميت اصلاح زبان ازآن جهت است که ترجمان دل نماينده عقل وکليد شخصيت انسان است.

به عبارت روشن تر ، آنچه در صفحه روح بشر نقش مي بندد ، اعم از پديده هاي فکري ، عاطفي و احساسي ، قبل ازهرچيز بر صفحه زبان و لابلاي گفته هاي او خود را مي نماياند .

علي^{( عليه السلام )}مي فرمايند :

«اَلمَرءُ مَخبُووٌ[2] تَحتَ لِسانه»[3]

«انسان درزيرزبان خود پنهان است»

 
يعني نه تنها شخصيت علمي بلکه شخصيت اجتماعي ، اخلاقي و به طور کلي شخصيت انسان زير زبان او قرار دارد وبا گردش آن خود نمايي خواهد کرد.

اهميت اصلاح زبان زماني براي ما آشکار مي شود که بدانيم قسمت مهمي ازگناهان ما ـ مانند قسمت مهمي از اعمال نيکمان ـ به وسيله ي زبان انجام مي گيرد.

غزالي بيست نوع انحراف و گناه براي زبان ذکر کرده است بدين ترتيب :

1.      گفتگو در اموري که به انسان مربوط نيست

2.       زياد سخن گفتن و بيهوده گويي

3.       گفتگو درامور باطل، مانند وصف مجالس شراب وقمار وزنان آلوده

4.      جدال ومراء( خرده گيري واعتراض برديگران به منظورهاي غلط مانند: تحقيرديگران يا اظهار فضل و برتري برديگران)

5.      خصومت ونزاع ولجاج درکلام

6.      بد زباني و دشنام

7.       لعن کردن

8.      غنا و اشعار منحرف کننده

9.      افراط در مزاح

10.  سخريه واستهزاء

11. شهادت باطل

12.  افشاي اسرار ديگران

13. وعدة دروغ

14. دروغ در گفتار وقسم

15. غيبت

16. سخن چيني

17. نفاق درسخن ( دو زبان داشتن )

18.  مدح بي جا

19.  غفلت از دقايق ولوازم سخن وخطاهايي که ازاين رهگذر دامن گيرانسان مي شود

20.  سؤالات عوام از مسايل پيچيده

علي ^{(عليه السلام)} درکلمات قصار مي فرمايند :

«وَمَن کَثر کَلامُهُ کَثرَ خَطوهُ وَمَن کَثرَ خَطؤُهُ قَلّ حَياءُه وَمَن قَلّ حياءُهُ قَلّ وَرَعُهُ و مَن قَلّ وَرَعُهُ ماتَ قَلبُهُ وَمَن ماتَ قَلبُهُ دَخَلَ النّار»[4]

«کسـي که زيـاد سخن مي گويـد ، لغزش هايـش زياد اسـت وکسـي که زياد لغزش نمايد حيـاتش کـم مي شود و آنکه کم حيا شد تقواي او کم مي گردد و آنکه کم تقوا شد قلبش مي ميرد وکسي که قلبش مرد داخل آتش مي گردد .»

شايد برهمين اساس پيامبر به ابوذر فرموده اند:

«مَن صَمَت نَجا»[5]

«آنکه سکوت کند نجات مي يابد.»

 چون سکوت انسان را در مقابل بسياري از گناهان بيمه مي کند. البته اشتباه نشود سکوت از قبيل عبرت و کناره گيري نيست که گناه را ازبين مي برد ؛ بلکه يک نوع خود داري از گناه است و درمواردي که فرد ميل به بعضي ازگناهان ازقبيل غيبت ، دروغ ، تهمت و ... پيدا مي کند ، هرگاه خويشتن داري وسکوت اختيار نمايد فضليتي را ـ علاوه برسلامت ازگناه ـ براي خود کسب کرده است .
اين موضوع نيز نا گفته نماند ؛ در مواردي که سخن گفتن لازم است ، سکوت يکي از بزرگترين معايب محسوب مي گردد ونشانه ضعف ، زبوني ، ناتواني ، عدم شهامت روحي و ترس از غير خداست .
ونيز بايد توجه داشت همانطور که بيشتر گناهان بازبان انجام مي شود ، قسمت مهمي از عبادات واعمال نيک ازقبيل ذکر خدا ، ارشاد مردم تعليم و تربيت ، امر به معروف ، نهي ازمنکر ، جهاد با سخن و ... نيز با زبان انجام مي گيرد.

 وصل الله علي محمد وال محمد

پايان درس نهم

1.      سوره مبارکه احزاب ـ آيه 70 ـ71

2.      مخبو ؤ از خباء به معنای خیمه است  

3.      نهج البلاغه ــ کلمات قصار 148

4.      نهج البلاغه  ـ 349 ـ ص 536

5.      مکارم الاخلاق ـ ص 553