بد گماني و عدم اعتمـاد دو بيماري مزمن است که در سـرنوشت يک ملـت بسيـار تأثيـر مي گذارد و موجب فلج ساختن نيروهاي سازنده آن جامعه مي شود . اين جاست که نفاق و بي اعتمادی تنها به سود تفرقه اندازان و نفاق افکنان مي شود به همين علت است که براي از هم پاشيدن يک ملت ستمگران شعار تفرقه بينداز و حکومت کن را به شکل هاي مختلف به اجرا در مي آورند چرا که با استفاده از نفاق و بي اعتمادي ميان مردم بهتر مي توانند به هدف خود برسند .
بسم الله الرحمن الرحيم
لا حول ولا قوه الا بالله العلي العظيم
درس پانزدهم تجسس و غيبت
تجسس يکي از مواردي است که در ايجاد تزلزل وضع روحي و روابط اجتمـاعي سهم به سـزايي دارد ، تا جايي که گاه تجسس براي جلب منفعت مادي و خصوصي براي خود خبر دهنده است . گاهـي هم منظور تنها حسد ورزي و ضرررساني به طرف مقابل و يا کارشکني و ايجاد مانع در راه رشد و پيش رفت او است ، ولي در هر حال نتيجه اين صفت غيرانساني در ميان افراد يک جامعه ، ايجاد حالت بدبيني و بي اعتمادي است ، اين حالت خاص گاهي به مرحله بسيار خطرناکي مي رسد که اعتماد به غيـر را در جامعه متزلزل مي نمايد که اين خود ، موجب در گيري ، نفرت و نفاقِ مـداوم در ميـان افراد يک جامعـه خواهد گرديد .
بد گماني و عدم اعتمـاد دو بيماري مزمن است که در سـرنوشت يک ملـت بسيـار تأثيـر مي گذارد و موجب فلج ساختن نيروهاي سازنده آن جامعه مي شود . اين جاست که نفاق و بي اعتمادی تنها به سود تفرقه اندازان و نفاق افکنان مي شود به همين علت است که براي از هم پاشيدن يک ملت ستمگران شعار تفرقه بينداز و حکومت کن را به شکل هاي مختلف به اجرا در مي آورند چرا که با استفاده از نفاق و بي اعتمادي ميان مردم بهتر مي توانند به هدف خود برسند . قرآن مي فرمايد :
«وَلا تَجَسّسُوا وَ لا يَغتَب بَعضُکَُم بَعضاً اَيُحِبُّ اَحَدکم اَن يَا کُلَ لَحمَ اَخيهِ مَيتاً فَکَرِ هتموه و اتقوا الله اِنَّ الله توابٌ رحيم »[1]
« تجسس نکنيد غيبت يک ديگر را نکنيد آيا کسي از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده بخورد؟ مسلماً از اين کار متنفريد و از خدا بترسيد خداوند توبه پذير و مهربان است . »
در اين آيه نهي غيبت پس از سوء ظن آمده ؛ شايد براي اين باشد که انسان نخست دچار سوء ظن مي شـود و بد گمانـي او را وادار به تجسس مي کند و جستجـو منجـر به آگاهـي از عيوب پنهاني افـراد مي شود و آن نيز منتهي به غيبـت خواهد بود .
از علل عمـده ايجاد شکاف و اختلاف ميان مردم بيـان معايب آن ها در جايي که حضور ندارند ، است . و تنها ثمره آن افکندن بذر نفاق در جامعه و ايجاد کينه و کدورت در رابطه ی بين افراد است و به اين دليل اين صفت در اخلاق اسلامي به شدت مذ مت شده و نبايد در باره کسي در حالي که ميل ندارد ، مطلبي براي ديگران بازگو و آشکار شود يا درباره ي او با غير ، صحبت شود به طوري که آبروي او در معرض خطر قرار گيرد و شکاف و فاصله اي در روابط افراد جامعه ايجاد شود .
قرآن اين کار ناپسند ، يعني " غيبت " را به خوردن گوشت برادر بعد از مرگ او تشبيه کرده چرا که غيبت شونده ، مانند مرده اي است که ديگر قدرت دفاع از خود را ندارد و چون حضور ندارد نمي تواند خود را تبرئه کند .
غيبت چيست ؟
غيبت عبارت است از ذکر نقاط ضعف و معايب پنهاني ديگران که اگر بشنوند ناراحت مي شوند ، خواه اين نقاط مربوط به مسايل ديني ، اخلاقي ، روحي و اجتماعي افراد باشد ، يا مربوط به جنبه هاي جسمي آنان ، اعم از هيأت ظاهري ، اعضاي بدن ، نيروهاي جسمي ، طرز حرکات و رفتار يا متعلقات هر انسان ، يعني زن و فرزند ، لباس و خانه و امثال آن.
انواع غيبت
مفهوم غيبت يک مفهوم وسيـع و عام است که شـامل گفتن ، نوشتن ، اشـاره و تقليـد د رآوردن
مي گردد. در حديثي نقل شده ، زني خدمت پيامبر آمد هنگامي که بر خاست و رفت عايشه با دست خود اشاره به کوتاهي قد او کرد . حضرت فرمودند : « قد اغتبتها »[2] « غيبتش را کردي » .
گاهي هم چنين مي شود که انسان سخني را با کنايه مي گويد ، ولي قراينـي هست که ديگران منظور او را مي فهمند . مثـل اين که مي گويند : امروز در مجلس بحث کسي بودم که چنين مي گفت ، در حالـي که شنونده مي داند در کدام مجلس بوده است . گاهـي اين عمـل مذمـوم با اعمال مذمـوم ديگري آميختـه مي شود ، يا در صورت يک عمل خداپسندانه جلوه مي کند.
مثلأ به عنوان گريز از غيبت بگويد : مي ترسم توضيح بدهم غيبت شود ، يا افسوس که شرع زبان ما را بسته است ، يا شرع اجازه نمی دهد و ا لا گفتني ها را مي گفتم . اين گونه سخن گفتن در عين اين که با کنايه غيبت کرده ، به واسطه مبهم گـذاردن موضـوع ، بد گمـانی مخاطب را نسبـت به همـه چيز در باره شخص مورد نظر بر انگيخته و چه بسا موضوع را خيلی بزرگ تر از آنچه هست نشان بدهد ، در ضمن ريا را هم با غيبت آميخته و به اين ترتيب چند عمل زشت مرتکب شده است .
غيبت جنبه ي حق الناس دارد :
اولا با اين عمل نقاط ضعف برادر خود را آشکار کرده و آبروی او را برده است . آبرو بسيار عزيز و ارجمند است و اگر از دست برود کمتر جبران مي شود . شايد يکی از وجوه تشبيـه غيبـت به خوردن گوشت برادر مرده همين باشد که آبروی برادر که رفت قابل جبـران نخـواهد بود . و خدا مسلمانان را آبرومند مي خواهد ؛ اگر شما به وسيله غيبت آبروی کسي را برديد آيا او با شما دوست و برادر خواهد شد ! غيبت بـرادری را بر هم مي زند و به جای آن دشمني مي آورد . خدا دشمني مسلمانان را با يک ديگر نخواسته ، بلکه آنان را برادر و دوست صميمي خواسته است .
ثانیا اين که در روايات متعددی به اين مطلب اشاره شده مانند:
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله):
«... وَ الغيبَة لا تغفَر حَتي يَغفرصاحبها »[3]
«غيبت آمرزيده نمي گردد تا غيبت شده او را ببخشايد»
و از پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)است که فرمودند:
«کفارة مَن استَغتَبَتهُ اَن تَستَغفِرَلَهُ »[4]
«کفاره کسي که غيبتش را کردي اين است که براي او مغفرت طلبي»
و صل الله علي محمد و آل محمد
پايان درس پانزدهم
1. سوره حجرات ـ آيه 12
2. تنبِه الخواطر ( مجموعه ورام ) باب الغيبه ـ صفحه 118
3. وسائل الشيعه ـ ج8ـ باب 152ـ حديث9ـص598
4. کشف الربيه عن احکام الغيبة (شهيد ثاني ـ ترجمه سيد ابراهيم سيد علوي) ص128